Teoretyczne podstawy i specyfika stresu organizacyjnego
Category : Stres
Stres jest obecny w naszym życiu niemal każdego dnia. W każdym aspekcie życia, szczególnie w czasach postępującej konkurencji, rosnącej ilości informacji, coraz większej presji na osiąganie sukcesów w pracy, człowiek często bywa narażony na sytuacje napięcia i przeciążeń. Należy zatem odpowiedzieć na pytanie: co to jest stres?
Definicji stresu nie można postrzegać wyłącznie jako problem semantyczny – grę słów. Istotne jest, aby istniała zgoda co do jego natury, przynajmniej na poziomie ogólnym. Brak takiej zgody może poważnie zaszkodzić badaniom nad stresem i opracowaniu skutecznych strategii zarządzania nim. Autorzy kilku rożnych przeglądów literatury na temat stresu stwierdzili, że istnieją trzy, częściowo pokrywające się, podejścia do jego definiowania i badania. Zgodnie z pierwszym podejściem stres określa się jako awersyjną lub szkodliwą właściwość środowiska, a w badaniach traktuje się go jako zmienną niezależną – środowiskową przyczynę złego stanu zdrowia . Jest to tzw. podejście inżynieryjne. Zwolennicy drugiego podejścia, tzw. fizjologicznego, stres definiują jako łączne skutki fizjologiczne szerokiego wachlarza bodźców awersyjnych i szkodliwych . Stres traktuje się jako szczególną reakcję fizjologiczną na zagrażające lub szkodliwe środowisko. Zgodnie z trzecim podejściem stres jest definiowany jako dynamiczna interakcja między człowiekiem a środowiskiem pracy . To ostatnie podejście nazwano podejściem psychologicznym.
Stres psychologiczny różni się od stresu fizjologicznego ze względu na złożony charakter przyczyn. Ponadto każde z pojęć odnosi się do innego poziomu funkcjonowania człowieka. Należy też zauważyć, iż oba te zjawiska są ze sobą ściśle powiązane , mają także wspólną podstawę w procesach nerwowych i hormonalnych. Choroba, głód, uczucie zimna, pragnienie (stres fizjologiczny), związane są z pojawieniem się silnych emocji, które wywierają wpływ na przebieg innych procesów psychicznych. Odwrotnie, silny lęk np. przed rozmową z pracodawcą, może powodować zaburzenia procesów fizjologicznych (bóle głowy, torsje, wzrost ciśnienia krwi, bezsenność itp. ).
Obecnie coraz powszechniej stres definiuje się jako sytuację, w której wymagania zewnętrzne są postrzegane przez człowieka jako niezgodne z jego możliwościami i potrzebami. Definicja, którą propaguje amerykański Narodowy Instytut Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (NIOSH) również wskazuje, że stres w pracy jest powodowany rozbieżnością pomiędzy wymaganiami środowiska pracy a możliwościami i potrzebami pracownika .
Stres zawodowy można również zdefiniować jako stan psychiczny, który odzwierciedla szerszy proces interakcji między jednostką a jej środowiskiem pracy .
Wart uwagi jest model przeglądowy zaproponowany przez Coopera przedstawiony na poniższym rysunku
Rys.: Model Coopera dynamiki stresu w pracy
Koncentruje się on na naturze i elementach stresu związanego z pracą oraz na jego skutkach dla jednostki i organizacji.Stres w pracy bardzo często definiowany jest też jako chorobotwórcza fizyczna i emocjonalna reakcja organizmu na wymagania i warunki, które nie pokrywają się z możliwościami, zasobami lub potrzebami pracownika. Ta definicja lokuje przyczyny stresu nie tylko w chorym środowisku pracy lecz również w samym pracowniku.Kiedy przyczyny stresu lokowane są w środowisku pracy to można przyjąć następującą definicję: stres w pracy to warunki i wymagania w miejscu pracy, które uszkadzają funkcjonowanie społeczne, psychiczne i fizyczne pracownika. Przy takim ujęciu zwracamy uwagę na chore środowisko pracy.
W środowisku pracy można doświadczyć trzech rodzajów stresu :
- stresu krótkotrwałego – zjawisko typowe, charakterystyczne dla funkcjonowania w organizacji, wiąże on się z sytuacjami, które nie przekraczają możliwości adaptacyjnych. Mobilizuje do działania, motywuje do podjęcia aktywności, sprawia, iż bardziej skupiamy się na zadaniu ,
- stresu chronicznego – związanego z często powtarzającymi się trudnościami, stopniowo niszczy organizm i psychikę pracownika. Jeśli trwa długo, prowadzi do depresji , wypalenia zawodowego a także utraty zdrowia,
- stresu traumatycznego – jest konsekwencją pewnych wyjątkowych sytuacji, które mogą się wiązać z zagrożeniem i urazami związanymi z wykonywaną pracą np.: traumą może być wypadek w pracy, w wyniku którego ktoś ponosi śmierć lub następuje uszkodzenie ciała.
Bibliografia:
- Łuczak, D. Żołnierczyk-Zreda, Praca a stres, „Bezpieczeństwo pracy” 2002, Nr 10.
- T. Cox, A. Griffiths, E. Rial-Gonzalez, Badania nad stresem związanym z pracą, Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy, Luksemburg 2006 .
- K. Kmiecik-Baran, Stres w miejscu pracy: epidemiologia, stresory, wskaźniki, pomiar i zapobieganie, [w:] Przedstawienie powiązań między przeciwdziałaniu stresowi związanemu z pracą, a korzyściami gospodarczymi i socjalnymi dla firm i pracowników – wymiana dobrych praktyk, Materiały z konferencji międzynarodowej Warszawa, 14.06.2007 r.,