Podmiotowe i organizacyjne czynniki wypalenia zawodowego
Category : Wypalenie zawodowe
Christna Maslach twierdzi, iż przyczyną syndromu wypalenia zawodowego jest niezgodność między osobą a środowiskiem pracy. To niedopasowanie może się przejawiać w sześciu obszarach :
- Nadmierne obciążenie pracą – obciążenie jest kluczowym wymiarem życia organizacji, z punktu widzenia organizacji większe obciążenie pracą oznacza wydajność, z perspektywy pracownika obciążenie pracą to czas i energia. Znalezienie kompromisu między tymi spojrzeniami na obciążenie, ma fundamentalne znaczenie dla właściwej relacji człowieka z pracą. Obciążenie pracą obejmuje zagadnienia związane z ilością pracy i z tym co jest do zrobienia. W walce o zwiększoną wydajność, organizacje popychają ludzi poza granice ich wytrzymałości. Obecny kryzys w sferze zawodowej wpływa na obciążenie pracą na trzy sposoby: praca jest intensywniejsza, wymaga więcej czasu i jest bardziej złożona;
- brak kontroli i współdecydowania – umiejętność określania priorytetów w codziennej pracy, wyboru właściwych metod działania i podejmowanie decyzji dotyczących wykorzystania zasobów, to kluczowe składowe profesjonalizmu. Jeśli odgórne działania utrudniają wykorzystanie tych umiejętności, obniżając przy tym autonomię jednostki, zaangażowanie w pracę maleje. Gdy ludzie nie mają kontroli nad ważnymi sferami swojej pracy – gdy organizacja nie dopuszcza twórczych rozwiązań, wykraczających poza jej scentralizowane struktury kontrolne – nie podejmują działań w obliczu pojawiających się problemów. Bez możliwości podejmowania ważnych decyzji ludzie tracą czas na robienie rzeczy nieposuwających ich pracy do przodu. Nie są też w stanie wyważyć interesów własnych i organizacji. Tracą zainteresowanie, jeśli nie czują sprawstwa;
- niewystarczające wynagradzanie – ludzie wierzą, że praca dostarczy im odpowiedniej gratyfikacji w postaci pieniędzy, prestiżu, rozwoju kompetencji i bezpieczeństwa. Ostatnio praca przynosi coraz mniej wszystkich tych składników, choć ludzie pracują coraz ciężej. Połączona utrata zewnętrznych i wewnętrznych nagród obniża potencjał do budowania zaangażowania w pracę.
- rozpad relacji międzyludzkich – gdy pracownik traci sens pracy, kiedy nie ma pewności zatrudnienia, pozytywne relacje interpersonalne w organizacji są rozrywane. Wraz ze zmniejszaniem się organizacyjnych zobowiązań wobec pracowników, mają oni coraz mniej powodów, by angażować się we wzajemne relacje. Bez wspólnoty grupie ludzi brakuje synergii, pojawiającej się w zintegrowanym zespole;
- brak sprawiedliwości – miejsce pracy postrzegane jest jako sprawiedliwe, kiedy obecne są trzy elementy: zaufanie, otwartość, szacunek. Wszystkie te trzy składniki sprawiedliwości maja podstawowe znaczenie dla utrzymania zaangażowania pracownika w pracę. Ich brak przyczynia się wprost do wypalenia. Z reguły dotyczy to nierównomiernego rozłożenia obciążeń w pracy oraz niesprawiedliwego podziału płac;
- konflikt wartości – wpływa na całość relacji z pracą. To, co irytuje pracowników najbardziej, to fakt, iż organizacje z jednej strony podkreślają wagę, jaka przywiązują do jakości świadczonych usług czy produkowanych dóbr, jednocześnie podejmując działania niszczące jakość pracy. Pracownik po to, by dobrze wykonywać swoją pracę, postępuje niezgodnie z posiadanymi wartościami i przekonaniami, zachowuje się nieetycznie, zmuszony jest kłamać lub oszukiwać, pomimo tego iż uważa takie zachowania za naganne.
Zdaniem Maslach i Leitera zespół wypalenia zawodowego jest przeciwieństwem zaangażowania w pracę. Zależność między warunkami pracy a wypaleniem się, bądź zaangażowaniem w nią, ilustruje poniższy rysunek.
Model obszarów dopasowania zawodowego według Maslach (osoba – praca zawodowa)
Źródło: strona internetowa Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP w Warszawie, http://spolecznieodpowiedzialni.pl.
Również inni badacze wśród przyczyn zespołu wypalenia zawodowego wymieniają czynniki występujące w organizacji. Często podkreślanymi elementami pracy przyczyniającymi się do powstania syndromu burnout są wymagania organizacji wobec pracownika, konieczność sprostania sytuacjom nieoczekiwanym, kryzysowym . Potwierdzono także związek wypalenia zawodowego z przeładowaniem pracą, koniecznością podejmowania decyzji pod presją i odpowiedzialnością za zdrowie i życie innych, ciągłą gotowością pracownika do niesienia czy udzielania pomocy, nieprzewidywalnością warunków pracy, pracą zmianową i zbyt wydłużonym czasem pracy, zmniejszeniem poczucia bezpieczeństwa i niestabilną sytuacją zawodową jednostki, konfliktem roli i jej wieloznacznością .
Bibliografia:
- Bartkowiak G., Człowiek w pracy. Od stresu do sukcesu w organizacji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009.
- Maslach Ch., Leiter M. P., Prawda o wypaleniu zawodowym. Co zrobić ze stresem w organizacji. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
- Ogińska-Bulik N., Stres zawodowy w zawodach usług społecznych. Źródła-Konsekwencje-Zapobieganie. Wydawnictwo Difin, Warszawa 2006.