Radzenie sobie ze stresem zawodowym
Category : Stres
Radzenie sobie jest ważnym elementem całego procesu stresowego. Jednak mimo wielu lat badań jest ono najsłabiej zrozumiane. Teza ta jest szeroko prezentowana w literaturze. Według Lazarusa radzenie sobie ze stresem ma trzy główne cechy.
Po pierwsze, jest to proces: jest to coś co dana osoba naprawdę myśli i robi w stresującej sytuacji. Po drugie, jest uzależnione od sytuacji: na proces radzenia sobie ze stresem wpływa konkretna sytuacja lub ocena, która inicjuje stres, oraz środki, jakich można użyć, aby poradzić sobie z sytuacją. Wreszcie radzenie sobie ze stresem jako proces jest i powinno być definiowane jako niezależne od wyniku, tzn. niezależnie od tego, czy zakończyło się sukcesem, czy nie .
W najnowszym podejściu do radzenia sobie ze stresem zwraca się uwagę na społeczny aspekt tego procesu, odróżniając go od aspektu indywidualistycznego, prezentowanego przez Lazarusa. Radzenie sobie z problemem może mieć charakter zbiorowy i być podejmowane przez pary, grupy czy całe społeczności .
Wszystkie organizacje, którym zależy na zapewnieniu swoim pracownikom jak najlepszej kondycji fizycznej i psychospołecznej powinny posiadać odpowiednie procedury, służące zachowaniu zdrowia i bezpieczeństwa pracy, a wśród nich również procedury, dotyczące zarządzania stresem zawodowym. Zarówno z punktu widzenia zdrowia i samopoczucia pracowników jaki i efektywności organizacji, która jest w dużej mierze od nich uzależniona, wskazane byłoby takie zarządzanie stresem zawodowym, aby miało ono charakter prewencyjny. Powinno przede wszystkim polegać na zapobieganiu pojawienia się stresorów, a nie na radzeniu sobie z już zaistniałym stresem, bądź łagodzeniu jego negatywnych konsekwencji. Taki rodzaj działań jest nazywany „prewencją pierwszego stopnia” . Jej przykładem jest podjęcie działań, eliminujących potencjalne stresory, takich jak.: ustanowieniu elastycznego czasu pracy, restrukturyzacji środowiska pracy, zapewnieniu partycypacji pracowników w zarządzaniu organizacją, przejrzyste definiowanie ról i wymagań zawodowych, dostarczanie informacji zwrotnych i wielu innych działań uzależnionych od specyfiki organizacji. Prewencja drugiego stopnia koncentruje się na modyfikacji reakcji jednostki na pojawiające się sytuacje stresowe. Prewencja trzeciego stopnia natomiast, ma za zadanie obniżyć poziom negatywnych skutków stresu (zarówno na poziomie indywidualnym jak i organizacyjnym), pojawiających się w wyniku nieskutecznych działań na etapie pierwszym i drugim .
Armstrong twierdzi , iż można sobie radzić ze stresem zawodowym poprzez:
- odpowiednie projektowanie stanowiska pracy – definiowanie ról, ograniczanie zagrożenia konfliktami, dawanie ludziom większej autonomii, aby mogli sobie lepiej radzić ze swoimi zadaniami;
- wyznaczanie rozsądnych celów i standardów efektywności – cele powinny być realne i możliwe do osiągnięcia;
- trafne umiejscowienie w organizacji – przydzielanie pracownikom stanowisk zgodnych z ich kompetencjami;
- rozwój kariery – planowanie kariery i awansowanie pracowników zgodnie z ich kompetencjami, dbanie o to, aby ich doceniać, ale nie przeceniać;
- wdrażanie procesów zarządzania przez efekty – umożliwia to dialog między menedżerami i pracownikami na temat problemów i ambicji pracowników;
- doradztwo – umożliwienie pracownikom porozmawiania o swoich problemach z kompetentną osobą z działu HR lub wspieranie pracowników poprzez programy pomocy pracowniczej;
- szkolenia kadry kierowniczej – w zakresie przeglądu efektów i technik doradztwa oraz sposobu, w jaki menedżerowie mogą zmniejszyć swój własny stres, a także stres osób, którymi kierują;
- wprowadzenie polityki równowagi między pracą a życiem osobistym – powinny być uwzględniane naciski, jakim poddawani są pracownicy w związku z obowiązkami wynikającymi z roli rodziców, partnerów czy opiekunów. Powinno się to wiązać z takimi udogodnieniami jak specjalne urlopy czy ruchomy czas pracy.
Józef Penc do istotnych działań, eliminujących przyczyny stresu zalicza również :
- zapewnienie właściwego przepływu informacji w przedsiębiorstwie – szczególnie ważny jest przepływ informacji z góry w dół, zwłaszcza o zamierzonych zmianach i reorganizacji firmy;
- doskonalenie warunków materialnego środowiska pracy – pod względem zmniejszenia ich uciążliwości dla zdrowia i poprawy bezpieczeństwa oraz higieny pracy. Powinno to polegać na projektowaniu stanowisk pracy zgodnie z wymogami ergonomii, eliminowaniu zagrożeń fizycznych (hałas, nieodpowiednie oświetlenie, dyskomfort termiczny, zanieczyszczenia powietrza itd.), a także właściwy sposób estymacji ryzyka zawodowego, uwzględniający zagrożenia psychospołeczne.
Państwowa Inspekcja Pracy zwraca uwagę na odpowiedni dobór zawodowy, jako działanie prewencyjne przeciw stresowi zawodowemu . Polega on na zatrudnianiu pracowników o predyspozycjach, wiedzy i umiejętnościach adekwatnych do wymagań pracy albo na ustalaniu potencjału pracowników i zatrudnianiu osób nieposiadających odpowiedniego przygotowania, ale chętnych do podnoszenia swoich kwalifikacji. Dobór taki może polegać na wprowadzaniu okresu adaptacji do pracy, wzajemnym poznawaniu się pracownika i pracodawcy, oraz odpowiednich szkoleniach pracowników przed dopuszczeniem do pracy.
Zwalczanie stresu pracowniczego jest niewątpliwie ważnym zadanie każdego menedżera i pracownicy mają prawo oczekiwać od niego odpowiednich działań eliminujących ich zagrożenia i odczucia dyskomfortu. Stresowi podlegają również osoby kierujące pracownikami, toteż muszą potrafić radzić sobie z własnym stresem i nie tworzyć sytuacji stresowych powodowanych negatywnymi cechami swej osobowości lub niewłaściwym postępowaniem z podwładnymi .
Nie każda organizacja zauważa konieczność eliminacji czynników stresowych, dlatego warto nauczyć się radzić sobie indywidualnie z negatywnymi skutkami stresu. Najczęściej wymienia się trzy skuteczne strategie radzenia sobie ze stresem. Są to :
- Strategia zachowania zdrowia (fizycznego i psychicznego) – zwiększenie aktywności ruchowej (ruch na świeżym powietrzu), ćwiczenia fizyczne (gimnastyka, pływanie, jogging), techniki relaksacyjne, uprawianie turystyki, zdrowe odżywianie się, wysypianie się i prowadzenie unormowanego trybu życia;
- Strategia zachowania dystansu emocjonalnego – nabywanie umiejętności realnej oceny sytuacji stresowej oraz adekwatnego reagowania na stres i opanowywania go. Ważną rolę odgrywa tu eliminacja irracjonalnego pesymizmu oraz dokładna analiza sytuacji i potraktowanie jej jako możliwości zmiany działania. Pomocne przy tym są dobre relacje z innymi osobami, rozwijanie swoich zainteresowań pozazawodowych czy kultywowanie praktyk religijnych;
- Strategia wsparcia społecznego – zakłada korzystanie z pomocy innych osób (członków rodziny, przyjaciół, współpracowników, przełożonych) Wsparcie społeczne jest bardzo ważne, ponieważ pomaga zaspokoić takie podstawowe potrzeby ludzkie jak: poczucie bezpieczeństwa, przynależność czy oparcie emocjonalne.
Bardzo pomocne w walce ze stresem związanym z pracą jest również :
- dobre gospodarowanie czasem – sporządzanie planu dnia, spisu rzeczy, które są do załatwienia z podziałem na te bardzo pilne i te, które mogą zaczekać. Warto wziąć udział w szkoleniu z zarządzania czasem pracy, lub zapoznanie się z literaturą dotyczącą tego zagadnienia;
- stawianie sobie realistycznych celów – należy ustalić co chcemy osiągnąć i w jakim czasie, ale nie bądźmy dla siebie zbyt wymagający;
- nie dążenie do perfekcjonizmu – należy pamiętać, że każdy popełnia błędy i my też mamy do tego prawo. Należy być dla siebie tolerancyjnym;
- brak troski o rzeczy, na które nie mamy wpływu – nie przejmujmy się tym, czego nie możemy zmienić. Pozwólmy by życie toczyło się samo i koncentrujmy się tylko na tym nad czym mamy władzę;
- rozwijanie w sobie poczucia humoru – pozwala to szybko rozładować atmosferę napięcia. Stare przysłowie mówi: „śmiech to zdrowie”.
Niezwykle istotne jest także pozytywny stosunek do otaczającego świata oraz posiadanie własnej hierarchii wartości. Postępowanie zgodnie z nią może skutecznie zapobiegać negatywnym skutkom stresu!
Bibliografia:
- N. Ogińska-Bulik, Stres zawodowy w zawodach usług społecznych. Źródła-Konsekwencje-Zapobieganie. Wydawnictwo Difin, Warszawa 2006.
- Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy, Luksemburg 2006.
- Sres, kultura i społeczność. Psychologia i filozofia stresu, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2006.
- D. Żołnierczyk, Dlaczego indywidualne, a nie organizacyjne strategie radzenia sobie ze stresem w pracy? „Bezpieczeństwo Pracy” 2000, Nr 2.
- R. Cieślak, Jak zarządzać stresem w pracy?, „Bezpieczeństwo Pracy” 2002, Nr 2.
- Zarządzanie Zasobami Ludzkimi, Wydawnictwo Volters Kluwer Polska, Kraków 2007.
- J. Penc, Kreowanie zachowań w organizacji. Konflikty i stresy pracownicze. Zmiany i rozwój organizacji, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 2001.
- M. Gólcz, Stres w pracy. Poradnik dla pracodawcy, Wydawnictwo Głównego Inspektoratu PIP, Warszawa 2009.
- E. Beck, A. Orlińska-Gondor, Stres jako kategoria jednostkowa i organizacyjna,[w:]Nowe tendencje i wyzwania w zarządzaniu personelem red. L. Zbiegień –Maciąg, Wolters Kluwer Polska, Kraków 2006.
- S. Kozak, Patologie w środowisku pracy. Zapobieganie i leczenie, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2009.